Uit: Brabants Dagblad, d.d. 18 april 2023. Tekst: Robèrt van Lith. Foto: Olaf Smit Bossche kinderen legden dinsdag Stolpersteine in de Kalverstraat om een Joods gezin te herdenken. Ze maken deel uit van in totaal 80 struikelstenen die deze week in de stad werden...

Op verzoek van het Maurick College in Vught werden afgelopen donderdag 30 maart 2023 alle brugklassen in de Willem II Toonzaal in Den Bosch ontvangen. Die toonzaal is de voormalige in 1823 gebouwde synagoge van de stad. Deze functioneerde tot ongeveer 1990. De komst...

Op 13 februari 2023 overleed Marijke Wagenaar-Van Oss in haar woonplaats Den Bosch. Dankzij haar onverzettelijk aandringen kwam in 2016 het Bossche Joods Monument tot stand. Uit het Brabants Dagblad over Marijke Wagenaar-Van Oss: "De opa, oma en oom van Marijke...

In 1984 werd een gedenkplaat onthuld op station Vught. Dit gebeurde op initiatief van Max Cahen. De tekst (van Cahen en Abel Herzberg) op deze plaquette luidt “Van deze plek zijn in 1943-’44 14.000 meest Joodse mannen en vrouwen met 1.800 kinderen weggevoerd naar...

Vanaf 4 mei telt ’s-Hertogenbosch 45 nieuwe struikelstenen. De stenen liggen op 14 locaties in het oostelijk deel van de binnenstad, globaal tussen de Zuid Willemsvaart en het Bossche Broek. Elke steen herdenkt een joodse inwoner, die tijdens de Duitse bezetting door...

Zondag was de Nationale Holocaust Herdenking. Ook in Den Bosch werd deze dag stilgestaan bij de slachtoffers die vielen onder de naziterreur. De veteranen van VOC Oowe Stomp verzorgden samen met PvdA Den Bosch een herdenkingstocht die van start ging bij het...

Ivor Arnold Troostwijk Den Bosch, 13 november 1943 – Auschwitz, 28 januari 1944

In januari 2019 is door de Nederlandse Spoorwegen de Commissie Individuele Tegemoetkoming Slachtoffers WOII Transporten NS ingesteld. Deze onafhankelijke Commissie heeft zich gebogen over de vraag op welke wijze een individuele tegemoetkoming aan overlevenden en...

Door Beatrice de Graaf, uit NRC van 6 november 2021 De herinnering aan de Tweede Wereldoorlog vervaagt. Hoe moet het dan met de Holocaust als moreel fundament, vraagt Beatrice de Graaf zich af. Het is eenvoudiger om Hugo de Jonge ‘nazi’ te noemen dan aan te tonen dat...

Door Rik Kuiper, uit de Volkskrant van 27 oktober 2021 Chaja Polak wilde struikelstenen laten neerleggen voor haar gedeporteerde ouders. Toen ze hoorde dat in Luxemburg ook voormalige Wehrmachtsoldaten zo’n steen hebben gekregen, begon ze te twijfelen. Het leek zo’n...

Minister-president Rutte houdt een toespraak bij de onthulling van het Nationaal Holocaust Namenmonument in Amsterdam. Het monument herinnert aan de ruim 102.000 Nederlandse Joden, Sinti en Roma die tijdens de Tweede Wereldoorlog zijn omgekomen en vermoord. 1 van de...

Wie niet beter weet, gaat gewoon voorbij het pand aan de Bossche Kruisstraat 21. Of je moet daar zijn om tabak te kopen. Maar sinds donderdag nodigen struikelstenen uit om er op z’n minstens even stil te staan bij het oorlogsdrama van het Joodse gezin dat er woonde....

In de week van de Dodenherdenking worden op zestien locaties in het westelijk deel van de binnenstad (tussen de Markt en de Sint-Janssingel) 47 nieuwe struikelstenen gelegd. Elke steen herdenkt een joodse inwoner van onze gemeente, die tijdens de Duitse bezetting is...

Foto: Nationaal Monument Amsterdam. 31 mei 1956 door Harry Pot/Anefo In een tijd waarin alles draait om inclusie ziet Robert Vuijsje dat er nauwelijks Joden bij de Nationale Dodenherdenking worden betrokken. En dat is pijnlijk. Als collega onderhoud ik...

Onder de titel Het modieuze BLM-gewauwel van het Stedelijk Museum staat in schril contrast met hun roofkunst scheef Elma Drayer in de Volkskrant van 17 december 2020 Weinig instituten zijn zo woke als het Amsterdamse Stedelijk ­Museum. In november vorig jaar, ik...

Van augustus tot december 1942 stopten 39 deportatietreinen uit Frankrijk, Nederland en België, die op weg waren naar Auschwitz, op het station van het Silezische stadje Cosel. Bijna tienduizend Joodse mannen en jongens werden hier geselecteerd, onder wie enkele...

Op 30 oktober werd in Tilburg de uitgave Ons huis. Op zoek naar een Joodse familie in Tilburg gepresenteerd. Verderop vindt u nadere informatie over dit boek. Alfred Polak, de oom van Bertram Polak, eveneens woonachtig op de Professor Dondersstraat in Tilburg, was in...

In de week van 19 oktober werden in en rond de Van der Does de Willeboissingel struikelstenen geplaatst voor de joodse bewoners die daar hebben gewoond en door de nazi’s zijn vermoord. Het betreft 61 struikelstenen op 17 adressen. De plechtigheden die aansluitend op...

'Ik groeide op tussen de praters...' De column van Micha Wertheim die hij voordroeg tijdens de uitzending van OVT op 18 oktober 2020 vanuit Nationaal Monument Kamp Vught, is te lezen op de site van Micha Wertheim en te beluisteren op de site van de NPO.

In 2016 werd het Joods monument ter nagedachtenis van de 293 vermoorde joodse stadgenoten onthuld. Een onderdeel van dat monument zijn de vitrinekasten met daarin een wisselende expositie van kunst en fotografie. Oorspronkelijk zouden die werken tot oktober vorig jaar...

LOUIS FICQ 1885-1945, GRAVE MARCEL MAGNÉE 1910-1944, BERGEIJK EN LUYKSGESTEL FRIED MANDERS 1901-1978, LEENDE EDUARD MOONEN 1876-1944, WAALWIJK HARRY VAN DER PUTT 1887-1945, GELDROP THEO SERRARIS 1908-1945, HEEZE JAN SMULDERS 1898-1945, OOST-, WEST- EN MIDDELBEERS PIET...

Bovenste foto: Bergen Belsen, 2008. Daaronder het Anne Frankplein in 's-Hertogenbosch, juli 2020. Over smaak valt niet te twisten, maar de weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen‎. Uit het Brabants Dagblad van 8 juli jongstleden, door Roel Kuilder: "Het...

De NOS straat op een bijzonder manier stil bij 75 jaar bevrijding. Volg het nieuws van toen via media van nu. Dag tot dag, een jaar lang. Maak de belangrijkste gebeurtenissen mee in beeld, geluid en verslagen van ooggetuigen. De start is Dolle Dinsdag: 5 september...

De NOS straat op een bijzonder manier stil bij 75 jaar bevrijding. Volg het nieuws van toen via media van nu. Dag tot dag, een jaar lang. Maak de belangrijkste gebeurtenissen mee in beeld, geluid en verslagen van ooggetuigen. De start is Dolle Dinsdag: 5 september...

Uit: De Groene Amsterdammer, nummer 21, 20 mei 2020 Door: Marja Vuijsje Het ontwerp van Libeskind voor het Holocaust Namenmonument in Amsterdam heeft iets wrangs. Ruim 102.000 omgebrachte mensen worden teruggebracht tot een bouwsteentje in een megalomaan project, en...

Op dinsdag 16 mei 1944 vond op bevel van de Duitse bezetter in het hele land een razzia (klopjacht) plaats tegen de Sinti- en Romagemeenschap. Net als Joden werden 'zigeuners' door de nazi's systematisch vervolgd en vermoord tijdens de Tweede Wereldoorlog. In de...

Vaak heb ik me afgevraagd wat het nut is van herdenken, van bijeenkomsten als deze. Herdenken wij omdat de traditie ons dat voorschrijft, of staat er meer op het spel? Verleden voorjaar tijdens een lezing over het werk van Marga Minco en de oorlog – ik weet niet of de...

In het jaar dat 75 jaar vrijheid centraal staat, zal de Nationale Dodenherdenking in de gemeente ’s-Hertogenbosch noodgedwongen een meer individueel karakter hebben. De zeven comités uit respectievelijk Nuland, Vinkel, Kruisstraat, Rosmalen, Empel, Engelen en...

Foto: Andries en Maria Koppens omstreeks 1940. De rechter persoon is Johanna van Leeuwen-van der Sloot. Op 26 september 2019 werd in de Hoogeindsestraat 4 in Helmond drie struikelstenen gelegd voor de Bosschenaren Andries Koppens, Maria Koppens-van Leeuwen en Milly...

Op 2 maart overleed in haar woonplaats Rijswijk, Beike Steinbach. Samen met Peter Jorna was zij initiatiefnemer van de Sinti en Roma namenplaquette die in opdracht van de gemeente 's-Hertogenbosch werd gerealiseerd en op 26 januari 2020 (Holocaust Memorial Day) werd...

Op zondag 26 januari 2020 wordt in de binnenstad van ’s-Hertogenbosch stilgestaan bij alle vervolgde Bossche oorlogsslachtoffers, die in vernietigings- en concentratiekampen zijn vermoord. Dat gebeurt aan de hand van een korte wandeling met toelichtingen langs...

In oktober van dit jaar viert Den Bosch haar vijfenzeventigjarig bevrijdingsjubileum. De muziek van Simon Spiero zal daarbij een belangrijke rol spelen. Onder begeleiding van de Koninklijke Harmonie ’s-Hertogenbosch worden een aantal marsen van Spiero aan de...

De tentoonstelling over nazidesign laat zien waarom zoveel mensen bereid waren een despoot te volgen. Door Sander van Walsum (uit de Volksrant 08-09-19) In het hedendaagse Duitsland worden beladen woorden als Derde Rijk en Führer doorgaans tussen aanhalingstekens...

Vanaf 8 september is de tentoonstelling Design van het Derde Rijk te zien in het Design Museum Den Bosch. Vanaf dit voorjaar zijn de initiatiefnemers van het Joods Monument Den Bosch, nabestaanden van lokale Joodse families en de stichting Barnardus Hartogensis, die...

In oktober van dit jaar viert Den Bosch haar vijfenzeventigjarig bevrijdingsjubileum. Bij die gelegenheid verschijnt bij Aldus Uitgevers een boek met CD over het leven en werken van Simon Spiero. Recent werden ten behoeve van deze publicatie een viertal marsen van...

In oktober van dit jaar viert Den Bosch haar vijfenzeventigjarig bevrijdingsjubileum. Bij die gelegenheid verschijnt bij Aldus Uitgevers een boek met CD over het leven en werken van Simon Spiero. De afdeling Erfgoed van de gemeente ’s-Hertogenbosch verwierf onlangs...

Update #5. In januari 1941 telde 's-Hertogenbosch 465 Bossche Joden en Bosschenaren met ten minste één Joodse grootouder. Zij, en de generaties voor hen, droegen bij aan de economische en culturele groei en bloei van de stad. In de Tweede Wereldoorlog werden 293 van...

OVT het geschiedenisprogramma van de VPRO over de onvoltooid verleden tijd, dat wekelijks op zondagochtend te beluisteren is tussen 10 uur en 12 uur op NPO Radio 1. Afgelopen zondag sprak Micha Wertheim in zijn column in OVT over Joods Den Bosch én Afghaans eten. U...

Een steeds in het oog springend onderdeel van het Joods Monument zijn de drie vitrinekasten. Tweemaal per jaar is daarin een wisselexpositie te zien van werk van verschillende kunstenaars, geïnspireerd door de plaquette ertegenover met daarop de namen van de 293 in de...

Vanaf 27 oktober 2018 hangen in de drie vitrines tegenover de namenplaquette werk van de in 1941 geboren beeldend kunstenaar Anne Muller. Zij heeft als joods kind moeten onderduiken en zo de oorlog overleefd. De laatste jaren voelde zij het schilderen van haar...

Twee vragen die mij de laatste jaren werden gesteld: De eerste van onze kleinkinderen, die rond hun 14e jaar vroegen: 'Opa & Oma, vertel eens waar waren jullie in de Tweede Wereldoorlog?' De tweede vraag komt van dochters en vrienden: 'Waarom ben je de laatste tijd...

Ivor Troostwijk was nog niet geboren toen zijn vader en hoogzwangere moeder vanuit Zwolle op de vlucht sloegen. België was hun doel. Maar op het station van ’s-Hertogenbosch werden zij opgepakt en overgebracht naar het Huis van Bewaring. In deze gevangenis kwam op 13...

Leestekens Wij lezen landschappen en gezichten. We lezen handen en de les. We lezen de horizon en soms tussen de regels door. Onze ogen zien veel. Om alles wat we lezen goed te kunnen begrijpen, zijn de leestekens bedacht. Ze verhelderen en voorkomen misverstanden....

Op 16 mei 1944, iets meer dan vijf maanden vóór de bevrijding van ’s-Hertogenbosch, pakte de Bossche politie 51 zogenaamde “zigeuners” op in het woonwagenkamp in de volkswijk De Sieb (afgeleid van Siberië), vlak over het spoor naast de Dieze. Nog diezelfde dag werden...

Op 16 april wordt in de Willem Twee Concertzaal, voorheen de Synagoge de uitgave “Kroniek van ’n Vervolging, Joden in Noord-Brabant 1933-1948” gepresenteerd. De zes delen van het boek worden die middag aangeboden aan de Commissaris van de Koning, prof. dr. Wim van de...

In september 1941 kregen alle joodse leerlingen en hun ouders te horen dat zij niet meer welkom waren op school. Tussen de twintig en dertig joodse kinderen verlieten zo gedwongen de L.W. Beekmanschool. Zij moesten vanaf dat moment onderwijs volgen aan de speciale...

Arthur en Martha Neuhaus kwamen in 1936 uit Amsterdam naar Den Bosch. Van juli 1939 tot maart 1942 woonden zij op Ophoviuslaan 126, met hun dochtertje Marianne (1938). Op de vlucht verbleven zij eerst kort in de Van Rijckevorssel van Kessellaan. Daarna doken zij in...

De verhalen uit de Tweede Wereldoorlog inspireren nog altijd. In de gemeente ’s-Hertogenbosch is tussen 1940 en 1944 veel gebeurd. Veel staat op papier en is bekend, maar er zijn nog genoeg verhalen die verteld moeten worden. De gemeente ’s-Hertogenbosch en het...

Uit het Brabants Dagblad 11-11-17, door Annemiek Steenbekkers Kilte verdrijven met soms heel korte levensverhalen Een gedenksteentje op de plek waar ze woonden ligt er al, maar met de beschrijving van hun levensverhalen - hoe kort soms ook – geeft historicus Aart Vos...

Tijdens de jaarlijkse Nationale Dodenherdenking werd de concept-Erelijst van slachtoffers van de gemeente ’s-Hertogenbosch gepresenteerd. Op deze lijst staan 759 burgers en militairen die zijn omgekomen in oorlogssituaties en bij vredesoperaties. Het zijn slachtoffers...

Vandaag een jaar geleden werd het Joods Monument Den Bosch onthuld. Het Joods Monument bestaat uit een namenplaquette met daarop de namen van 293 Bossche Joden of Joodse Bosschenaren die de oorlog niet overleefden. Tegenover de namenplaquette hangt een drietal...

Op 13 november 1943 beviel de Joodse Annie Troostwijk (27) van een jongentje. lvor, die maar elf weken leefde, kwam in het Bossche Huis van Bewaring ter wereld. Gisteren bezocht zijn zus Greetje uit Israël de voormalige kraamkamer. Alle leven begint klein. Met een cel...

Inderdaad, even waren ze weg, de acht Struikelstenen in de Minderbroederstraat. Oplettende voorbijgangers maakten er gewag van. Vorig jaar op 4 mei werden de stenen gelegd ter herinnering aan de omgekomen Joodse families Van der Sluis en Kalf. Toen las Teuntje...

Alle leven begint klein. Met een cel die zich deelt. Uit die splitsing ontstaan twee nieuwe cellen. Zij delen zich op hun beurt. Zo groeit leven. In de aarde, in een ei, in de buik van een vrouw. In de herfst van 1943 keek Annie Troostwijk-Samuel naar de kalender,...

Hendrina Van der Heijden-Heijmans. Abraham van der Heijden, Oisterwijk 6-6-1846 trouwde op 11-9-1878 in Oisterwijk met Hendrina Heijmans, Tiel 16-1-1854. Het gezin vestigde zich in ’s-Hertogenbosch, Achter het Stadhuis 10. Uit dat huwelijk werden elf kinderen geboren,...

Op donderdag 27 oktober werd onder grote publieke belangstelling het Joods monument Den Bosch onthuld. Voorafgaand aan de onthulling vond een korte besloten bijeenkomst plaats in de voormalige Bossche synagoge, thans muziekcentrum De Toonzaal. Sprekers daarbij waren...

Am Yiraeel Chaj heet de mars die u zo juist hoorde. Het volk Israel leeft. De Bossche componist Simon Spiero schreef dit stuk tijdens zijn onderduik in 1943. In die pikzwarte periode van dat volk, zijn volk Am Yisraeel had de toen 59-jarige musicus, de hoop nog niet...

Bladmuziek Het is oktober 1975. Achter het winkelraam in de Kerkstraat liggen mondharmonica’s, stemvorken en bladmuziek. Ik stap binnen. Links van een vitrinekast hangen enkele gitaren. Sinds kort bespeel ik er zelf een. Het liefst Leonard Cohen en andere...

Uit het Brabants Dagblad van 22-10-2016 Drie platen, 293 namen. Namen van Bossche Joden, vermoord in de vernietigingskampen van de nazi's. Donderdag krijgen ze een plaats in het hart van hun dan precies 72 jaar geleden bevrijde stad. Dat is geweldig, zeggen...

Marie Fieijra-de Vries en Abraham Fieijra in 1906. Mevasseret Zion, oktober 2016. Dit is een verhaal over mijn Bossche familiebanden, zowel van mijn vaderskant als moederskant. Het is een gereconstrueerd familieverhaal over ooms en tantes, neven en nichten en vier...

In deze woning, die destijds om het hoekpand heen verbonden was met Snellestraat 35, woonden tijdens de Duitse bezetting twee Joodse gezinnen. Eerst de familie Van der Sluis, later de familie Kalf. Christ van der Ven (1932) heeft de tweeling Emile en Eddy van der...

Tijdens onderzoek naar het Hinthamerpark in de oorlog ontdekten bewoners dat uit hun buurt twee Joodse gezinnen zijn weggevoerd en vermoord. De gezinnen Lievendag en Zilverberg waren bijna buren. Hun kinderen waren ongeveer 3 jaar, toen zij werden omgebracht. De buurt...

Hier, bij de voormalige Bossche Synagoge, liggen twee Struikelstenen ter nagedachtenis aan Herman Isidor de Lieme en zijn vrouw Betty de Lieme-Polak. Herman was voorzanger van de Joodse gemeente en daarnaast ook ritueel slachter. Betty en Herman wisten kamp Vught te...

Op 8 februari 1984 interviewde Paul Kriele Max Cahen ('s-Hertogenbosch 26 september 1905-1995). Cahen had eerder een manuscript getiteld Joden van ’s-Hertogenbosch in mijn jeugd, 1920-1940 overgedragen aan het toenmalige Bossche Stadsarchief, thans afdeling Erfgoed...

Op 8 februari 1984 interviewde Paul Kriele Max Cahen ('s-Hertogenbosch 26 september 1905-1995). Cahen had eerder een manuscript getiteld Joden van ’s-Hertogenbosch in mijn jeugd, 1920-1940 overgedragen aan het toenmalige Bossche Stadsarchief, thans afdeling Erfgoed...

Op 8 februari 1984 interviewde Paul Kriele Max Cahen ('s-Hertogenbosch 26 september 1905-1995). Cahen had eerder een manuscript getiteld Joden van ’s-Hertogenbosch in mijn jeugd, 1920-1940 overgedragen aan het toenmalige Bossche Stadsarchief, thans afdeling Erfgoed...

Op de dag dat het Joods Monument Den Bosch wordt onthuld, werd zeventig jaar geleden op 27 oktober 1946 het huwelijk voltrokken tussen Anny Gotlieb en Isidor Israels. Hun huwelijk was het eerste huwelijk van na de Tweede Wereldoorlog dat in de toenmalige synagoge werd...

In het huis van de familie Van der Heijden, Achter het Stadhuis 10, was tijdens de bezetting tot in het voorjaar van 1943 een joods rusthuis gevestigd, geleid door de vijf zusters Van der Heijden, dochters van Abraham van der Heijden en Hendrina Heijmans. Op 31 maart...

In 1818 namen Herodes Hartogensis en zijn zoon Bernardus het initiatief voor de inrichting tot synagoge van een van hun vertrekken, gelegen aan de Mortel. In 1823 werd de synagoge officieel in gebruik genomen. In 1844 werd de synagoge overgedragen aan het bestuur van...

Door voorheen het Stadsarchief, thans afdeling Erfgoed van de gemeente 's-Hertogenbosch, is in 1997 een collectie (blad)muziek van Simon Spiero aangekocht. Deze Bossche dirigent, componist, arrangeur en muziekdocent liet een groot aantal composities en arrangementen...

Grofweg tussen het huidige Burgemeester Loeffplein en de Zuid-Willemsvaart bevond zich de volksbuurt Tolbrugwijk (De Pijp). Hier stond tot 1938 aan de Lange Tolbrugstraat de stoomschoenfabriek van Maurits van den Bergh (Monta schoenen). Een privéweg, vernoemd naar...

De Grobbendonckstraat vormde oorspronkelijk de verbinding tussen de Havenstraat en het Emmapplein. Hier was Cahens ’s-Hertogenbossche Stoom-Winkelzakken en Papierwarenfabriek gevestigd. Bij de bevrijding van de stad in oktober 1944 werd de Grobbendonckstraat nagenoeg...

Saul (Paul) de Groot (Amsterdam, 19 juli 1899 - Bussum, 3 augustus 1986) was een zoon van een joodse diamantslijper uit Amsterdam. Paul de Groot was actief in de Algemene Nederlandse Diamantbewerkersbond (ANDB) en de Communistische Partij Holland (CPH), de voorloper...