Bovenste foto: Bergen Belsen, 2008. Daaronder het Anne Frankplein in ‘s-Hertogenbosch, juli 2020.
Over smaak valt niet te twisten, maar de weg naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen. Uit het Brabants Dagblad van 8 juli jongstleden, door Roel Kuilder: “Het heeft jaren geduurd, maar dinsdag werd ein-de-lijk het kunstwerk van Anne Wenzel op het Anne Frankplein in Den Bosch geplaatst. In 2014 werd ze door de gemeente gevraagd om van het rommelige Anne Frankplein een geheel te maken. Ze koos ervoor om een vogel te maken na het lezen van het dagboek van Anne Frank. Eerst zou het op de poort naar het Design Museum komen, maar het kunstwerk bleek te zwaar te zijn. Wenzel besloot vervolgens om het dier op een zuil te plaatsen. Op deze manier hoopt Wenzel van het Anne Frankplein een echt plein te maken. ‘Nu is het niet meer dan een driehoek, stelt ze. ‘Mensen zetten hier nog weleens een auto of busje neer. En dat vind ik voor Anne Frank niet echt respectvol, zegt ze.”
Het is kennelijk altijd wat, als kunst per se iets aan moet met de oorlog. Het begon, begin jaren vijftig, nog maar kort na de bevrijding met het Monument van Joodse Erkentelijkheid (ook wel Wertheimmonument genoemd). Dat werd op aandringen van koningin Wilhelmina gerealiseerd, maar betaald door de gedecimeerde Joodse gemeenschap van Amsterdam. Als dankbetuiging aan de Amsterdammers die de Joodse bevolking hebben geholpen tijdens de Tweede Wereldoorlog (…). En de discussie eindigt mogelijk op diezelfde plek, waar thans het niet onomstreden Holocaust Namenmonument verrijst.
In de loop der jaren hebben kunstenaars (en hun opdrachtgevers) talloze pogingen gedaan om datgene vorm te geven dat overwegend ieders voorstellingsvermogen te boven gaat. In de meeste gevallen met ten hoogste matig resultaat. Een enkele keer zijn die pogingen eenvoudigweg megalomaan maar overwegend zijn die beelden obligaat ondanks alle goede bedoelingen.
Bij de realisatie van het Joods Monument hier ter stede hebben we ons de vraag gesteld hoe een en ander vorm te geven. We spraken daarover uitgebreid. Niet in eerste instantie met omwonenden, maar met een vertegenwoordiging uit de Joodse gemeenschap. Beslissend daarbij was de focus op de namen van de 293 vermoorde Joodse Bosschenaren. Die zijn, voorlopig tot de eeuwigheid, in de huidige namenplaquette vastgelegd (de afdeling Erfgoed van de Gemeente ‘s-Hertogenbosch is aansluitend bezig om de verhalen achter die namen op te tekenen als onderdeel van een virtuele erelijst). Van secundair belang was de kunstzinnige invulling van de vitrinekasten, tegenover de namenplaquette. Die was principieel van tijdelijke aard. Eigenlijk zouden de vitrinekasten dan ook vorig jaar oktober worden weggehaald, maar in verband met de niet onomstreden tentoonstelling Design van het Derde Rijk is die expositie van het werk van Anne Muller in de vitrinekasten tijdelijk verlengd waarna ze na 4 mei dit jaar zouden plaatsmaken. Vanwege de coronamaatregelen is dat nog niet gebeurd. Een belangrijk principe van die vitrinekasten was een tijdelijke maar actuele (kunstzinnige) reflectie op de er tegenover hangende namenplaquette. Ook dat pakte niet altijd even succesvol uit, maar die experimenten waren in alle gevallen tenminste van tijdelijke aard.
Toen er in 2016, het jaar waarin het Joods monument werd onthuld, al sprake was van herinrichting van het Anne Frankplein is daarover contact gelegd met wethouder Huib van Olden. Als het plein kennelijk een fysieke metamorfose moest doormaken, waarom dan niet meteen doorpakken en nadrukkelijker stil staan bij onze “eigen” vitale vooroorlogse Bossche Joodse gemeenschap die daar om de hoek naar sjoel ging. De brief hierover aan het college van burgemeester en wethouders is doorgestuurd aan de straatnamencommissie die daar formeel kennis van heeft genomen. De herinrichting van het Anne Frankplein is nu een feit.
Buurtbewoners waren nauw betrokken bij de keuze voor de kunstenaar Anne Wenzel en de totstandkoming van het kunstwerk. Het Monument voor vrijheid kon worden gerealiseerd dankzij financiële steun van het Mondriaan Fonds en het Buurtcultuurfonds Provincie Noord-Brabant (“…om de sfeer op het plein samen met omwonenden te vergroten”). De gemeente ’s-Hertogenbosch verleende deze opdracht in het kader van het Keramisch Spoor dat door ’s-Hertogenbosch loopt. “Het Anne Frankplein wordt door de nieuwe inrichting een verblijfplaats waar je elkaar in de schaduw van de oude bomen kunt ontmoeten. Naast het kunstwerk zijn daarom drie speciaal ontworpen banken geplaatst. De bovenkant van de banken is afgedekt met keramische tegels die verwijzen naar het ruitjespatroon van het dagboek van Anne Frank. Een bijzondere plek op het plein is de herdenkingsmuur met daarvoor de Pax Christi Vredespaal en de plaquette met een ander citaat uit het dagboek van Anne Frank.” Op initiatief van de bewoners is het monument ook onderdeel geworden van de Strasse des Friedens, een kunstproject, dat initiatieven in Duitsland, Luxemburg, België, Frankrijk, Polen en Nederland combineert tot een Europese beeldenroute.
Wat is nu eigenlijk het wezenlijke concept achter de herinrichting van het Anne Frankplein, misschien wel een van de mooiste en meest pretentieloze pleintjes van de stad? Gaat het om het sfeer verhogend effect voor omwonenden? Is het nadrukkelijk bedoeld als onderdeel van het Keramisch Spoor dat kennelijk door de stad ’s-Hertogenbosch loopt? Of is het bedoeld als onderdeel van de de Europese route van treurigstemmend vredelievend beeldhouwwerk? Of is het een nieuw decor voor de vredespaal? Het internationale symbool, uitgevoerd in duurzaam acaciahout, om stil te staan bij vrede en een rechtvaardige wereld. Behalve in ’s-Hertogenbosch staan er nog 200.000 in 190 ons omringende landen. Een initiatief dat ons sinds 1955 behoed heeft voor oorlog en onderdrukking en ervoor zorgdroeg dat wij als multiculturele samenleving vreedzaam samenleven? Toegegeven, zoals door Anne Wenzel vastgesteld, kunnen mensen op het Anne Frankplein niet langer hun auto of busje parkeren. En dat allemaal uit respect voor Anne Frank. Zoals gezegd, over smaak valt niet te twisten, maar zelfs de Strasse naar de hel is geplaveid met goede bedoelingen. Nicht ärgern, nur wundern!
