De tentoonstelling over nazidesign laat zien waarom zoveel mensen bereid waren een despoot te volgen.
Door Sander van Walsum (uit de Volksrant 08-09-19)
In het hedendaagse Duitsland worden beladen woorden als Derde Rijk en Führer doorgaans tussen aanhalingstekens geplaatst. Met de kennelijke bedoeling de afwijzing van het nationaalsocialisme in elk syllabe tot uitdrukking te brengen. Om dezelfde reden moeten hakenkruisen op Wehrmacht-helmen in curiosawinkels worden afgeplakt, en ligt nazidesign in depots opgeslagen.
Wij in Nederland menen ons een iets vrijmoediger omgang met de nazitijd te kunnen veroorloven. Getuige de vorige week geopende tentoonstelling over nazidesign in het Bossche Design Museum. Dat neemt niet weg dat zo’n initiatief ook hier niet onweersproken blijft. Voor slachtoffers van het naziregime en hun nazaten kan het pijnlijk zijn om oog in oog te staan met voorbeelden van de verleidingskunst waarin de nazi’s zo bedreven waren. De suggestie dat nazidesign ‘goed’ of ‘mooi’ kan zijn geweest, is voor hen slecht verteerbaar. Zelfverklaarde antifascisten betichten Timo de Rijk, directeur van het Design Museum, er zelfs van dat hij met een tentoonstelling over de façade van het Derde Rijk de aandacht van de nazigruwelen heeft willen afleiden.
Als dat al zijn oogmerk zou zijn geweest, is dat onbegonnen werk. Want de complete historiografie van het Derde Rijk – en die is zeer omvangrijk – is doordrenkt van de notie dat oorlog en Holocaust de bijna onontkoombare gevolgen waren van de machtsovername van Hitler in 1933. Auschwitz, Sobibor en Treblinka zijn kernwoorden van de nazitijd.
In die kernwoorden ligt echter niet de verleiding besloten die van het nationaalsocialisme moet zijn uitgegaan. Ze geven geen antwoord op de beklemmende vraag hoe het kan dat miljoenen mensen in een ontwikkeld deel van de wereld zijn verworden tot onderdelen van een moordmachine. Daaraan ontleent de tentoonstelling in het Design Museum haar betekenis, juist omdát de moorddadige apotheose van het nazisme er niet centraal in staat: ze kan bij bezoekers het ongemakkelijke gevoel oproepen dat ook zij misschien niet ongevoelig zouden zijn geweest voor de valse verlokkingen van het regime. Dat is hoe dan ook een louterende ervaring.